Toplumu Gözlemlemek: Görmenin Sosyolojisi Üzerine Bir Yolculuk
Bir sosyolog olarak her zaman insanın dünyayı nasıl gördüğü sorusu ilgimi çekmiştir. Ancak bu kez biyolojik anlamda değil, kültürel ve toplumsal bir düzlemde bakmak istiyorum: Göz nasıl çalışır? Sadece ışığı algılayan bir organ mıdır, yoksa toplumun inşa ettiği anlamların, değerlerin ve rollerin süzgecinden geçen bir sosyal araç mı? Bu yazı, bireyin gözünden görünen dünyayı, o gözün ait olduğu toplumun nasıl şekillendirdiğini anlamaya yönelik bir deneme.
Görmek: Bireysel Bir Eylem mi, Toplumsal Bir Pratik mi?
İlk bakışta görmek, bireysel bir eylem gibi görünür. Fakat sosyolojik açıdan “görme” her zaman bir öğretilmiş pratiktir. Toplum bize neye bakmamız, neyi fark etmememiz gerektiğini öğretir. Bir kadın, sokakta yürürken çevresini temkinli gözlerle tarar; bir erkekse aynı sokağa güvenle, sahiplenerek bakabilir. Bu fark, biyolojik değil toplumsaldır. Çünkü “göz” toplumsal normların yönlendirmesiyle çalışır. Kültür, kimin neyi göreceğini, kimin bakışının “meşru” sayılacağını belirler.
Toplumsal Normlar ve Gözün Sınırları
Toplumsal normlar, gözün sınırlarını çizer. Her toplum, bireylerin görme biçimlerini belirleyen görünmez kurallarla örülüdür. Reklamlarda, filmlerde ya da sosyal medyada gördüğümüz temsiller, sadece estetik tercihler değil; aynı zamanda iktidarın görsel kodlarıdır. Bir kadının bedeni genellikle estetik bir nesne olarak sergilenirken, erkeğin bedeni güç ve otoritenin sembolü olarak gösterilir. Böylece “görmek”, bir eylem olmaktan çıkar; “yorumlamak” ve “kabullenmek” haline gelir.
Bu noktada, toplum gözümüzü sadece fiziksel bir organ olmaktan çıkarır. Göz, ideolojinin aracı haline gelir. Ne kadar “özgürce” baktığımızı sansak da aslında her bakışımız, toplumsal bir hikâyenin devamıdır.
Cinsiyet Rolleri ve Görmenin Sosyal Anatomisi
Erkeklerin ve kadınların dünyayı algılama biçimleri, sadece psikolojik değil, aynı zamanda kültürel olarak farklıdır. Erkeklerin yapısal işlevlere, yani sistemin sürdürülebilirliğine odaklanması; kadınların ise ilişkisel bağlara yönelmesi, bu farklı sosyalleşme biçimlerinden doğar.
Bir erkek, bir şehre baktığında onun yollarını, binalarını, kurallarını görür — sistemin mimarisini. Bir kadın aynı şehre baktığında insanların birbirine nasıl baktığını, ilişkilerin nasıl kurulduğunu fark eder. Bu fark, “gözün” cinsiyetlendirilmiş bir araç olduğunu gösterir.
Örneğin, iş dünyasında erkeklerin “büyük resmi görmek” olarak övülen yeteneği, kadınların ise “detaylara ve duygusal bağlara dikkat etmesi” beklentisi, aslında gözün toplumsal kodlarla nasıl biçimlendiğini anlatır. Kadın gözü empatiye, erkek gözü ise iktidara yönlendirilir. Böylece toplum, görme eylemini bile hiyerarşik bir düzleme oturtur.
Kültürel Pratikler: Gözün Eğitim Alanı
Bir toplumda yetişmek, aslında gözün eğitilmesi anlamına gelir. Çocuklara “ayıp”, “güzel”, “yakışık almaz” gibi kavramlar öğretilirken gözün sınırları da çizilir. Japon kültüründe göz teması saygısızlık olarak görülürken, Batı toplumlarında dürüstlüğün göstergesidir. Aynı organ, farklı kültürlerde farklı anlamlar taşır.
Bu durum, görmenin biyolojik değil, sosyolojik bir eylem olduğunu bir kez daha kanıtlar. Göz, sadece ışığı değil; kültürün gölgesini de algılar.
Toplumsal Görme Biçimleri: Biz Kimi Görüyoruz?
Bir toplumu anlamak istiyorsak, o toplumun neyi gördüğüne değil, neyi görmediğine bakmalıyız. Yoksulların görünmezliği, kadın emeğinin değersizleştirilmesi, yaşlıların sessizleştirilmesi — hepsi “gözün sosyolojisi”yle ilgilidir. Toplum, kimi görmeye değer buluyorsa, o kişi “gerçek” olur. Diğerleri ise karanlıkta kalır.
Sonuç: Kendi Gözlerimizle mi Görüyoruz, Yoksa Toplumun Gözleriyle mi?
Göz, sadece fiziksel bir organ değildir; aynı zamanda toplumun aynasıdır. Toplumsal normlar, kültürel değerler ve cinsiyet rolleri, neyi nasıl göreceğimizi belirler. Görmek, bir eylem değil; bir yorumlama pratiğidir. Bu nedenle her bakış, hem bireysel hem de kolektif bir hikâye taşır.
Göz nasıl çalışır? Bu sorunun yanıtı sadece biyolojide değil, sosyolojidedir. Çünkü görmek, toplumun bizi nasıl “görmeye” alıştırdığıyla ilgilidir.
Senin Gözün Ne Görüyor?
Belki de en önemli soru budur. Sen dünyayı gerçekten kendi gözlerinle mi görüyorsun, yoksa toplumun senin için çizdiği sınırların içinde mi? Deneyimlerini, fark ettiğin bu toplumsal bakış açılarını ve kendi “görme biçimini” paylaş. Çünkü her hikâye, başka bir gözün görme biçimini değiştirir.